Leonardo’nun Makinaları

2007'Şubat

İnsanlık tarihinin en büyük sanat ve bilim adamlarının başında gelen Leonardo Da Vinci’nin tasarladığı, çeşitli alanlardaki makinelerin günümüzde yapılmış örneklerinden oluşan sergi, Kasım ayından Ocak ayının başına kadar Rahmi M. Koç Müzesindeydi. Büyük ilgi toplayan “The genius of Leonardo: evrensel deha” sergisi, küçük-büyük her yaştaki ziyaretçileri ağırladı. Serginin güzel bir tarafı da ziyaretçiler tarafından birçok objenin dokunulabilir ve çalıştırılabilir olmasıydı. Bu özellikle çocukların algılaması açısından büyük bir avantajdı.

Yaşadığı zamanın çok ilerisinde bir insan olan Leonardo, doğayı yakından inceleyerek, gözlemleyerek gerek sanat, gerekse bilim alanında büyük adımlar atmış. Tabiattaki ipuçlarının ne kadar değerli ve yol gösterici olduğunun farkına varmış, “kuşlar uçuyorsa insanlar da niye uçamasın” demiş, insanların da kuşlar gibi uçabilmesini sağlayacak tasarımlar geliştirmiş.

1452-1519 yılları arasında yaşayan Da Vinci’nin 1478 ile 1513 yılları arasında tasarladıkları arasıdan 40 makinenin gerçek boyutta ve çalışan “reprodüksiyon”ları, tamamen o zamanın malzemeleri ve araç-gereçleri kullanılarak elde yapıldı. Temalarına göre Mekanizmalar, Toprak, Su, Hava ve Ateş olarak sınıflandırılan birbirinden ilginç 40 makine, o zamanın çok ilerisinde ve günümüzdeki birçok makinenin de atası. Basit gibi görünen bu makineler mekaniğin temellerini anlamak ve günümüzdeki birçok makinenin işleyişini kavramak açısından gerçekten çok faydalı.

Mekanizmalar: Mekaniğin en temel ve yalın örneklerinden oluşan mekanizmalar, çok daha karışık olan makinelerin birer parçası. Hareketin farklı şekillerde aktarımı ve küçük bir kuvvetle büyük ağırlıkların bile kaldırılmasını sağlayan değişik mekanizmalardan bir kaçı: İleri-geri hareket eden bir kolun dairesel bir harekete dönüşümü, bilyeli rulman, kremayerli kriko, zincir ile hareket iletimi, dönme hareketindeki ataleti sabit tutmaya yardımcı olan volan.

Ateş: Leonardo, bir sanatçı ve bilim adamı olmasına rağmen savaş alanında da değişik silah tasarımları yapmış. Çok namlulu tüfek, tankların atası zırhlı araç ve açısı kolayca ayarlanabilen havan topu bunlardan bir kaçı…

Kara: Bu alanda bir çok tasarıma sahip. İnsanların işini kolaylaştıran döner vinç, direk dikme makinesi, yağ presi, matbaa makinesi, metal haddeleme makinesi yanında yol sayacı, insan benzeri makine (mekanik robot) tasarımları sergide yer alıyor. Tartışmalı olsa da bisiklet de Leonardo’nun bir tasarımı sayılıyor.

Su: Suyla çalışan otomatik makineler ve su üzerinde hareket etmeye yarayan tasarımlar arasında otomatik testere gayet ilginç ve işe yarar makine. Suyun döndürdüğü çarkların çalıştırdığı testere, ağaç tomruğunu otomatik olarak kesiyor. Ağacın gövdesi testereye otomatik olarak besleniyor ve kesilmiş olarak dışarıya çıkıyor.
Hava: Leonardo’nun tasarımlarından bahsedince ilk akla gelenler uçmaya yönelik olanları. Sergide planör, paraşüt ve helikopterin ataları yanında rüzgar hızını ve havadaki nemi ölçen cihazlar da yer alıyor.

Leonardo Niye Bunları Gerçekleştirmemiş?
Sergide yer alan makineler Leonardo’nun tasarımlarına sadık kalınarak o zamanki şartlar göz önüne alınarak gerçekleştirilebildiyse, bunları Leonardo niye gerçekleştirmedi diye bir soru bazılarımızın aklına gelebilir. Gerçekten de Leonardo bunları o zamanın imkanlarını çerçevesinde detaylıca tasarlayabildiyse niye gerçekleştirmemiş ve bunların çoğu sadece bir tasarım olarak kalmış?

Bunun gerçek cevabı nedir acaba? Leonardo’nun biraz maymun iştahlı olup, bir işi tamamlamadan başkasına geçmesi mi ya da onun için asıl önemli olan ya da zevk veren tasarım evresi mi? Ya da başka bir şey mi?..

Cevap ne olursa olsun büyük bir tasarımcı olduğunu gölgeleyemez. Tasarımlarını da gerçek hayata geçirseymiş tabii çok daha güzel olacakmış ama tarihi bu saatte değiştirmek mümkün değil ne yazık ki!..

Meraklısına
Sergiyi fırsat bulup da gezemeyen “meraklılar”, Leonardo’nun makinelerini konu alan çok şık ve kaliteli bir eseri (hem de Türkçe) biraz pahalı olsa da edinebilirler. Pegasus Yayınları tarafından ülkemizde çevirisi yapılan “Leonardo’nun Makineleri” kitabı şahane bir kaynak. Kitabın İngilizce ve İtalyancasını da edinmek mümkün. Kitabın iki farklı sürümü bulunuyor.

Ayrıca Koç Müzesinde serginin posteri ve kataloğu da satışa sunuldu. Şapka, tişort, defter, kalem, yapıştırma kitabı ve ayıraç da diğer “markalı ürünler”di.

Dünyayı gezen bu sergi ülkemize Arçelik sponsorluğunda, The Partner işbirliği ve Koç Müzesi ev sahipliğiyle geldi. Serginin önceki durağı Yunanistan’dı. Şimdi sırada Güney Kıbrıs Rum Kesimi var. Serginin diğer durakları ise Hong Kong, Meksika, Kanada, Çin, Japonya, İspanya, ABD ve Rusya.

www.rmk-museum.org.tr

www.the-genius-of-leonardo.com